Bizi yaratan, bizleri İslam’ın sembolü tevhit inancı ile şereflendiren,

bizlere hak ile batılı birbirinden ayırma basireti veren

ve bizlere sayısız nimetler bağşeden mutlak âlîm ve hakîm olan

Allah’a (c.c.) sonsuz ve ilel ebed hamd ve senalar olsun. Salat ve

selâm, son müjdeleyici ve uyarıcı olan; küfre ve delalete meydan

okuyan son kutlu Peygambere Hz. Muhammed Mustafâ’ya (s.a.s.)

olsun. Cenab-ı Allah’ın (c.c.) rahmeti, kutlu İslam davasının

yegane savunucusu olan ve bu dava bilincinin sonraki kuşaklara

aktarılması için gayret sarf eden tüm kudema alimlerin behresi

olsun.

Geçmişten günümüze ulaşmış birçok hadis çalışması bulunmaktadır.

Bu çalışmalar içinde bize ulaşan bir çok eser varki ilk

dönem âlimlerine aittir. Bu ilk dönem âlimlerden biride hadisçi

ve fıkıhçı olma kimliği ile öne çıkan, tebei tâbiîn tabakasından

olan Mısırlı âlim Abdullah b. Vehb b. Müslim el- Kureşî’dir

(v. 196/812). İlk dönem âlimleri arasında önemli bir ilmî şahsiyete

sahip olan İbn Vehb, Mısır’ın fethi ile beraber Mısır’a

gelen sahâbîlerden tabiînler tarafından nakledilen rivâyetlerin

sonraki kuşaklara aktarılmasında mühim bir rol üstlenmiştir.

Abdulah b. Vehb, tedvîn ve tasnîf faaliyetlerinin gündemde

olduğu hicrî II. yy.’da yaşamıştır. Onun bu faaliyetlerde bizzat

bulunmuş olmasına, ders aldığı hocalarına ve öğrencilerine bakıldığında,

onun hadis tarihi ve hadis ilmine katkısı açısından

önemli bir hadîs âlimi olduğu rahatlıkla anlaşılmaktadır. Ayrıca

onun Kütüb-i Tis’a eserlerinin otorite kazanma sürecinden önce

yaşamış olması ve Kütüb-i Tis’a müelliflerinin -İmâm Mâlik hariç- tamamı tarafından, onun tarîki ile gelen birçok rivâyetin

bu eserlerde nakledilmiş olması, İbn Vehb’in ne derecede mühim

bir ilmî şahsiyete sahib olduğunun diğer bir kanıtıdır.

Öte yandan İbn Vehb’e ait birçok eserden söz edilmektedir.

Onun bu eserleri arasında el-Câmi’ adlı hadis eserine ait bir

bölüm olan “Tefsîru’l-Kurân min Câm’ii Abdullah b. Vehb” adlı

eserde geçmektedir. İbn Vehb’in el-Câmi’i, II. y.y.’da Ma’mer b.

Râşid (v. 153/770), Süfyân es-Sevrî (161/778), Rabî’ b. Habîb (v.

170/787) ve Süfyân b. Uyeyne (v. 198/814) gibi âlimler tarafından

yazılan ilk Câmi’ türü eserlerler arasında zikredilmektedir.

İbn Vehb’in el-Câmi’i’ne ait olduğunu söylediğimiz bu bölüm,

üç ciltten oluşmaktadır. Eserin ilk iki cildinde, âyetler söylem

ve bağlam açısından rivâyetlerle açıklanmştır. Son cildinde ise

daha çok Kurân ilimlerinden söz edilmektedir.

Doktora tezimizden yararlanarak yaptığımız bu çalışmamızda,

İbn Vehb’in hayatı ve kendisi ile ilgili olacak şekilde yaşadığı

dönem hakkında bilgi verildi. Ayrıca âyetlerin açıklanması için

nakledilen rivâyetler, metin muhtevası ve son râvî bakımından

Kütüb-i Tis’a’nın ilgili rivâyetleri ile karşılaştırılarak rivâyetler

hadis tarihi açısından incelendi. Öte yandan İbn Vehb’in Kütüb-i

Tis’a’ya etkileri, Kütüb-i Tis’a’da İbn Vehb tarîki ile gelen rivâyetler

tespit edilmek sûretiyle açıklanmaya çalışıldı ve önemli sonuçlara

varıldı. Bu çalışmanın ilk dönemde yaşamış bir alimin kapsamlı

bir şekilde tanıtılmasına ve ilk dönem câmi türü bir esere ait olan

bölümün hadis tarihi açısından bilinmesine yardımcı olacağını

ümit etmekteyiz.