İnsanın bilgi ile olan ilişkisi, insanlık tarihinin en renkli,

ilgi uyandıran ve uzun soluklu birlikteliklerinden biridir.

Daha çok merak ya da öğrenme arzusu ile başlayan bu ilişki,

zamanla içinde kuşku, korku, arzu gibi insan olmanın ayrıcalığını

ortaya koyan hislerin hemen tamamının yer aldığı sonsuz

bir maceraya dönüşmüştür. Akıllı olmaktan deliliğe, gücü

elde edebilmekten gücün sembolü olmaya, toplumsal varlığa

dönüşmekten bu yaşamın kurallarını belirlemeye, felsefeden

inanca, teoriden uygulamaya kadar yaşamın içinde yer alan

pek çok unsurun anahtarı olagelen bilgi, tüm bu özellikleri

ile –geçmişte olduğu gibi günümüzde de– insan yaşamının

vazgeçilmez unsurlarından biridir. Bilgiye bu nitelemeyi kazandıran

en önemli unsur, söz konusu bilginin aktarılır olması,

başka bir ifade ile belgeye ya da herhangi bir bilgi kaynağına,

bilgi materyaline dönüşmesidir.

Bilgi kaynağı üzerinden bilgiyi geçmiş-bugün-gelecek örüntüsünün

merkezine yerleştiren bu ilişki bir yandan bilgiyi insan

için görmezden gelinemez, vazgeçilemez gereksinimler listesine

taşırken, diğer yandan da söz konusu bilgi kaynaklarının –bilginin

oluşumundan farklı düzeydeki gereksinimleri gidermesine

kadar– kontrol edilebilir ve yönetilebilir olmasının önemini ön

plana çıkarmıştır. Bilginin hayati öneme sahip bir gereksinim

haline gelmesi, söz konusu gereksinimin giderilmesi çabası ile

bilgi kaynaklarının ortaya çıkması ve günümüzde çok farklı

formatlarda olabilen bu bilgi kaynaklarının artması şeklinde

devam eden etki zincirinin bir sonraki halkası ise bilgi merkezleridir. Bir bilginin adeta kimlik bulduğu ve standartlaşmayı da

sağlayan bu kimlik üzerinden değer etiketinin yapıldığı yerler

olan bilgi merkezleri, bilginin tarihinin –dolayısıyla insanlık

tarihinin– en önemli aktörlerinden biridir.

Genel olarak, bünyesinde bulundurduğu bilgiyi belirli kurallar

ve standartlar çerçevesinde düzenleyen, koruyan, kullandıran

ve yarınlara aktarılmasına aracılık eden toplumsal kurumlar

şeklinde tanımlanan bilgi merkezlerinin bilginin dünyasına ve

bu dünyanın gelişimine (nicel ve nitel) koşut evrimleri vardır.

Bilgi ile birlikte büyüyen ve çeşitlenen bilgi merkezini diğer bilgi

merkezi türlerinden özgü kılan yan, koleksiyonu, kullanıcısı,

hizmet verdiği mekânı ve personel özelliklerinden birinin ya

da birkaçının kendisi dışındaki diğer bilgi merkezi türlerinden

farklı olmasıdır. Önceleri daha çok koleksiyonuna bağlı olarak

kütüphane, arşiv ve müze olarak ayrılan bilgi merkezlerinin,

günümüzde artık ayırt edici özellikleri çok daha fazla derinlik

kazanmış, genellikle birden fazla unsur üzerinden özgülüğünü

yansıtan, hizmet verme sınırları bir yandan genişlerken diğer

yandan birbirinin sınırlarına taşan çok daha fazla türü vardır.

Bilginin hayatımızdaki öneminin sürekli ivmelenme içinde

olması ve özellikle bilişim teknolojilerinin etkisi ile bilgiyi

elde etme araçlarının ve ortamlarının çeşitlenmesi dikkate

alındığında, bilgi merkezlerindeki çeşitlilik artışı doğal bir

seçilim olarak görülebilir.

Bilgi merkezlerinin çeşitlenmesi ile birlikte bu merkezlerde

derlenen koleksiyon, bu koleksiyonun niteliği, bilgi merkezlerinde

mekân anlayışı, bilgi merkezlerinde verilen hizmetler ile

kullanıcı profili ve bilgi merkezlerinden beklentileri de çeşitlenmiştir.

Yaşanan bu değişimin getirdiği diğer bir çeşitlilik

de bu bilgi merkezlerinde görev yapan bilgi profesyonelleri

ile ilgilidir. Zira artık her bilgi merkezinde görev yapan bilgi

profesyonelinden beklenen hizmet yetenek ve yeterlilikler birbirinden farklı olabilmektedir. Buna bağlı olarak, bilgi merkezleri

ile verdikleri hizmetlerin çeşitlenmesinden ilham alan

bu değişimin diğer bir anlamı da farklı yetenek ve yeterlilikleri

olan bilgi profesyonellerinin her bir bilgi merkezindeki

performanslarının farklı olabileceğidir. Bilgi merkezlerinin

farklılıklarını bilmek, bilgi profesyonelinin hangi bilgi merkezi

türünde görev alması durumunda daha başarılı ve mutlu

olacağını öngörme noktasında en önemli kolaylaştırıcılardan

biridir. Söz konusu uyum ve uygunluk ise bilgi merkezleri

dünyasının tüm paydaşlarının kazanımı anlamına gelecektir.

Özenli ve bölüm yazarlarının önemli zaman fedakârlıkları

ile ortaya çıkan bu çalışmanın amacı, belirli sınırlılıklar doğrultusunda

bilgi merkezi türleri hakkında genel bir bilgilendirme

ve bakış açısı ortaya koymaktır. Yakın gelecekte bilgi merkezleri

dünyasında üstlenecekleri profesyonel roller ve potansiyelleri

dikkate alındığında, kitabın asıl hedef kitlesi ülkemizdeki bilgi

ve belge yönetimi bölümleri öğrencileridir. Farklı adlarla da

olsa, hemen tüm bölümlerde bilgi merkezi türlerini ele alan

derslerin olduğu düşünüldüğünde, hedefe yönelik bu kaygı

çok daha anlaşılır olacaktır.

17 farklı yazarın, 20 farklı bilgi merkezi türünün yazım

sorumluluğunu üstlendiği çalışmada kütüphane, müze ve arşiv

alt türleri, özgün yanlarının da ortaya konulduğu farklı

yönleri ile ele alınmıştır. Ulusal kütüphaneden belediye kütüphanesine,

müzeden kent müzesine, dijital arşivden ulusal

arşive kadar pek çok bilgi merkezi türüne yer verilen kitabın

sayfaları, bir biçimde bilgi merkezlerine ilgisi olan her okurun

dikkatini çekecek cümlelerle bezelidir. Yazılarını bilimsel bilgi

üretmenin yanı sıra, başta bilgi ve belge yönetimi bölümü

öğrencileri olmak üzere, bilgi merkezi çalışanları, kullanıcıları

ve ilgililerini dikkate alarak kurgulayan ve bilgi bilim alanına

çok açılı yeni bir bakış açısı kazandıran yazarlarımıza bir kez daha ayrı ayrı teşekkür ediyoruz, şükranlarımızı sunuyoruz.

Bu noktada, kitap fikrini birlikte ortaya koyup olgunlaştırdığımız,

adı “yayına hazırlayanlar” arasında olmasa dahi ilk

günden itibaren bizimle birlikte olan ve deneyimleri ile bize

rehberlik eden, kitaba da iki ayrı yazı ile katkı veren hocamız

Prof. Dr. Hasan S. Keseroğlu’na ayrıca teşekkür etmeyi bir

borç biliyoruz.

Başta alanımızın geleceği öğrencilerimiz olmak üzere, bilgi

merkezlerine yaşamlarının bir köşesinde yer veren ya da verme

arzusunda olan (bilgi merkezi kullanıcısı, potansiyel kullanıcısı,

ilgilisi, gönüllüsü, yöneticisi ve çalışanı) okurlara sağlayacağı

katkı ve üstleneceği rehberlik, bu emek yoğun kitabın asıl

başarısı olacaktır.