Publikacja stanowi historyczne ujęcie i analizę obszernych rozważań nad procesami integracji europejskiej w świetle rzeczywistych i potencjalnych zmian traktatowych, które próbowano wprowadzać na różnych etapach rozwoju Unii Europejskiej w latach 2004-2006 w związku z próbą ratyfikacji Traktatu konstytucyjnego Unii Europejskiej – kluczowego etapu dla procesów integracji, który jednak nie zakończył się sukcesem, co miało i ma znaczący wpływ na dalsze etapy integracji.
W niniejszej książce przeanalizowano uwarunkowania procesu ratyfikacji Traktatu konstytucyjnego Unii Europejskiej, którego ratyfikacja, co prawda nie powiodła się ale cały przebieg jego powstania oraz próby ratyfikacji pokazały rzeczywisty poziom integracji, problemy, przed którymi stanęła Unia Europejska na ówczesnym etapie rozwoju.
Publikacja w tej części (Tom I) stanowi obszerny i unikalny materiał historyczny i archiwalny, gdyż powstawała w trakcie trwania analizowanych procesów w oparciu o unikalny materiał źródłowy, obecnie w znacznej części niedostępny. Miało to wpływ na formę i styl analizy.
Druga część (Tom II), który zostanie opublikowany odrębnie, stanowi analizę dalszych historycznych etapów reformy traktatowej z tego samego okresu lat 2005-2006 ze szczególnym uwzględnieniem „kryzysu konstytucyjnego” jaki nastąpił po negatywnym wyniku referendum we Francji i Holandii w odniesieniu do Traktatu konstytucyjnego UE oraz prób jego uratowania poprzez przejście do traktatu lizbońskiego i ostatecznego fiaska tych prób reformy traktatowej Unii Europejskiej, której skutki są istotne nie tylko z perspektywy historycznej ale także w świetle obecnych wyzwań przed jakimi stoi Unia Europejska coraz częściej związanych z kryzysami i koniecznością ich rozwiązywania.
Z tej perspektywy przypomnienie jak Unia Europejska poradziła sobie z „kryzysem konstytucyjnym” może wskazywać kierunek i być pomocne w rozwiązywaniu obecnych i przyszłych kryzysów i wyzwań, które jak się wydaje, mogą być znacznie bardziej skomplikowane niż w przeszłości.
Z drugiej strony fakt, iż nie doszło do reformy traktatowej w latach 2005-2006 w sposób istotny może zaważyć na trwałości Unii Europejskiej w nadchodzących latach co widać już obecnie, iż wszelkie inicjatywy dotyczące wychodzenia poszczególnych krajów ze strefy euro czy z samej Unii Europejskiej, które pojawiają się co jakiś cza, a stanowiłyby poważne zagrożenie dla jedności tego ugrupowania są łatwiejsze do realizacji w sytuacji braku ściślejszej integracji z jaką mielibyśmy do czynienia w ujęciu zarówno prawnym jak i faktycznym, gdyby do procesu ratyfikacji traktatu konstytucyjnego doszło.
Zatem zdarzenia jakie miały miejsce w związku z próbami reform traktatowych oraz ratyfikacji traktatu konstytucyjnego mają, pomimo upływu czasu od ich wystąpienia, istotne znaczenie dla procesów integracji, a w przyszłości mogą mieć jeszcze większy wpływ na spójność Unii Europejskiej, jej siłę i jedność w świetle coraz poważniejszych wewnętrznych i zewnętrznych zagrożeń jakimi są: kryzysy zadłużenia i finansów publicznych w niektórych krajach UE jak: Grecja czy wojna na Ukrainie, z którymi Unia Europejska nie do końca jest w stanie sobie poradzić. Ponadto trzeba liczyć się z tym, iż w świetle coraz to nowych problemów w Europie jak: nieograniczony napływ migrantów na kontynent europejski, co skutkuje tworzeniem nielegalnych obozowisk we Francji i nieradzeniem sobie z problemem czy też z drugiej strony budowaniem ogrodzeń przed migrantami przez rząd Węgier, Unia Europejska w takiej formie jak obecnie może nie poradzić sobie z tak poważnymi problemami. Także zagrożenia zewnętrzne jak ISIS czy wojna na Ukrainie, stawia Unię Europejską w zupełnie nowych, nieznanych uwarunkowaniach, gdzie dotychczasowy model integracji, mimo wszystko oparty na luźniejszych zależnościach między krajami członkowskimi może nie wytrzymać nacisków zewnętrznych i wewnętrznych wynikających z tego rodzaju zagrożeń.
Stąd powrót do analizy zdarzeń z lat 2004-2006, ówczesnej próby reformy traktatowej jest w pełni uzasadniony, gdyż może okazać się, że dopiero teraz Unia Europejska dojrzeje do takiego pogłębienia integracji, jaki proponował traktat konstytucyjny a następnie po modyfikacji traktat lizboński. Będzie to widoczne dopiero w najbliższych latach czy zwiększające się problemy wewnętrzne i zewnętrzne, niezależne od Unii, z którymi jednak będzie musiała się zmierzyć, spowodują pogłębienie integracji w sposób jaki proponował traktat konstytucyjny czy lizboński, czy też dojdzie do osłabienia procesów integracji, czy nawet rozpadu jej struktur, czy innych przekształceń.
Może się też okazać, iż ówczesny „kryzys konstytucyjny” i fiasko reformy traktatowej, które stanowiło pewną porażkę w procesach integracji, okaże się także z obecnej perspektywy zbawienne, gdyż być może zbyt pogłębiona integracja przejawiająca się wspólnym traktatem konstytucyjnym, stanowiłaby obecnie i w przyszłości zbyt sztywne ramy, i barierę w elastycznym dostosowywaniu się Unii Europejskiej do zmieniających się warunków otoczenia, i nowych wyzwań.
Publikacja stanowi zatem z jednej strony ujęcie historyczne, z drugiej próbę przypomnienia ważnego etapu w procesie integracji oraz jest rodzajem refleksji nad tymi wydarzeniami z dzisiejszej perspektywy, przy czym niniejszy – pierwszy TOM stanowi wprowadzenie do zagadnień procesu ratyfikacji traktatu konstytucyjnego w świetle jego założeń i kontrowersji wokół tego rodzaju dokumentu jakim była propozycja konwentu stworzenia i ratyfikacji dokumentu, co do swojej istoty prawnej będącego czymś pomiędzy traktatem a konstytucją.
Zatem niniejsza publikacja odwołuje się w swojej pierwszej części do analizy tych dwóch rodzajów aktów prawnych w ujęciu porównawczym a jednocześnie stanowi próbę ustalenia, czym właściwie tak naprawdę traktat konstytucyjny był w świetle jego charakteru prawnego i czy zasługiwał na miano konstytucji.
Aby to rozstrzygnąć należało przeanalizować co rozumiemy pod pojęciem konstytucja w sensie: formalnym, materialnym i normatywnym. Następnie należało odpowiedzieć: Czy Unia Europejska miała materialną czy formalną konstytucję, czy miała konstytucję w sensie normatywnym?
Rozważania w publikacji opierają się także na standardach nowoczesnego konstytucjonalizmu, przyjmującego, że społeczeństwo samo określa w konstytucji formę i treść wspólnoty politycznej. W ten sposób realizuje swoje prawo do samostanowienia względem porządku władzy oraz jest źródłem władzy publicznej.
Teoretyczna analiza zawarta w niniejszej publikacji dotyczy nie tylko różnic między traktatem a konstytucją ale także charakteru umowy jakim de facto był ten nowy akt prawny - traktat konstytucyjny, pod wieloma względami nietypowy i niepodobny do jakiegokolwiek wcześniejszego dokumentu.
Te rozważania należało odnieść w dalszej kolejności do specyfiki samej Unii Europejskiej i jej podstawowego porządku prawnego, opartego na zawieraniu prawnomiędzynarodowych traktatów, natomiast konstytucja wymagałaby zatwierdzania przez społeczność europejską.
Problemy i rozważania podjęte w niniejszej publikacji, skoncentrowane wokół pytania: „traktat czy konstytucja?” nie są jedynie kwestią formalną ale stanowią o podstawach prawnych funkcjonowania Unii Europejskiej, które musiałyby ulec diametralnej zmianie. Istniało także ryzyko „over - contitutionalisation” – „przekonstytucjonalizowania” prawa unijnego.
Tego rodzaju kwestie teoretyczne zawarto w pierwszej części niniejszej publikacji, które są w pewnym stopniu uniwersalne i nadal aktualne w kontekście nie tylko „konstytucji europejskiej” czy „konstytucji dla Europy”, ale jakichkolwiek reform teraz lub w przyszłości w odniesieniu do podstawowego porządku prawnego Unii Europejskiej.
Publikacja zawiera również inne ważne aspekty reformy traktatowej z punktu widzenia „konstytucjonalizmu” europejskiego: co do momentu zmiany konstytucyjnej „constitutional moment” czy tradycji konstytucyjnej „constitutional tradition” w świetle wspólnych konstytucyjnych tradycji krajów członkowskich Unii Europejskiej, które mogłyby zapoczątkować integrację narodowych konstytucji.
Publikacja stanowi także analizę takich zagadnień jak: konstrukcja traktatu konstytucyjnego, preambuła, a także sama treść zaproponowanego dokumentu.
Tego rodzaju rozważania teoretyczne są przydatne w odniesieniu do wszelkich zmian w obszarze porządku prawnego Unii Europejskiej, rozważań teoretycznych nad zmianami prawnotraktatowymi oraz wszelkich innych z obszaru prawa unijnego także obecnie.
Przy okazji rozważań podjętych w niniejszej publikacji pojawia się także inne ważne pytanie: „Czy Unia ma osobowość prawną?”.
W publikacji przypomniano, iż w związku z traktatem konstytucyjnym pojawiły się tak ważne sprawy jak: nowe stanowisko ministra spraw zagranicznych UE czy inny ważny dokument jak: Karta Praw Podstawowych.
Przechodząc z kolei od części teoretycznej do części merytorycznej w publikacji przeanalizowano ówczesne nastroje społeczne w odniesieniu do proponowanych zmian porządku prawnego Unii Europejskiej wśród obywateli krajów członkowskich, a w szczególności co do znajomości treści oraz poparcia dla postanowień zawartych w traktacie konstytucyjnym. Zgromadzono i porównano unikalny materiał ze źródeł pierwotnych i wtórnych analiz prawnych, badań socjologicznych i politologicznych, poprzedzających proces ratyfikacji traktatu konstytucyjnego co stanowi unikalny historyczny wkład do rozważań na ten temat w literaturze polskiej oraz europejskiej.
Rozważania w tej części dotyczyły także podstaw prawnych w poszczególnych krajach członkowskich na jakich należałoby oprzeć analizę zgodności jakiegokolwiek traktatu z konstytucją danego kraju - Członka Unii Europejskiej.
Kolejnym unikalnym elementem rozważań w ramach niniejszej publikacji jest analiza podstawy prawnej i możliwości przeprowadzenia referendum w odniesieniu do traktatu konstytucyjnego czy innego podobnego dokumentu w poszczególnych krajach członkowskich Unii Europejskiej, a także zgoda na przeniesienie dalszych kompetencji narodowych na szczebel unijny w oparciu o konstytucje narodowe.
Są to także rozważania uniwersalne, które mogą okazać się przydatne w sytuacji konieczności przeprowadzenia referendum w jakiejkolwiek innej zmianie traktatowej czy w innym obszarze podstawowego porządku prawnego UE.
Następnym niezwykle ważnym zagadnieniem związanym z procesem ratyfikacji traktatu konstytucyjnego ale zarazem uniwersalnym jest kwestia czy i w jakiej formie dopuszczalne jest przeprowadzenie referendum, czyli dylemat: „Ogólnoeuropejskie referendum czy wyłącznie referenda krajowe?”.
W publikacji rozważania czysto teoretyczne przenikają się z analizą socjologiczno-politologiczno-społeczno-ekonomiczną dotyczącą poparcia dla proponowanego traktatu konstytucyjnego, zarówno dla samej formy referendalnej jak i zawartości traktatu.
Zatem publikacja ma charakter interdyscyplinarny – zawiera aspekty prawne oraz społeczno-ekonomiczne zmian traktatowych Unii Europejskiej w ujęciu historycznym.
W niniejszym I Tomie rozważań nad podstawowymi planowanymi zmianami porządku prawnego Unii Europejskiej w latach 2005-2006, zawarto także analizę podstawowych założeń procedury ratyfikacji traktatu konstytucyjnego, czy ratyfikacja wymagałaby bezwzględnej większości poparcia wśród krajów członkowskich.
Istotna była także próba przewidzenia, czym mogłoby grozić niezatwierdzenie dokumentu w którymkolwiek kraju. Tego rodzaju rozważaniom poświęcono część publikacji analizując pozycję danego kraju członkowskiego Unii Europejskiej i ewentualny wpływ nie tylko na proces ratyfikacji, ale przyszłość Unii w sytuacji, gdyby doszło do odrzucenia traktatu w którymś z nich.
W ramach badań opartych o źródła pierwotne i wtórne zarówno publikacje i materiały z Unii Europejskiej, jak i z poszczególnych krajów członkowskich, stawiano i analizowana kolejne hipotetyczne pytania, które miały stanowić predykcję co do rozwoju wydarzeń i skutków procesu ratyfikacji traktatu konstytucyjnego w Unii Europejskiej, takich jak: „ratyfikacja negatywna”, sposób nowelizacji traktatu w sytuacji jego niezatwierdzenia.
Kolejnym, jednym z ostatnich zagadnień przeanalizowanych w ramach badań nad procesem ratyfikacji traktatu konstytucyjnego w latach 2005-2006 w ujęciu historycznym, była kwestia harmonogramu ratyfikacji w poszczególnych krajach członkowskich oraz analiza nastrojów panujących przed rozpoczęciem procesu ratyfikacji.
Prezentowana publikacja, a właściwie I TOM kompleksowej analizy zmian podstawowego porządku prawnego Unii Europejskiej jakim miała być ratyfikacja Traktatu konstytucyjnego Unii Europejskiej w latach 2005-2006 stanowi unikalny, interdyscyplinarny materiał badawczy oparty na wszechstronnej analizie źródeł pierwotnych i wtórnych z okresu, którego dotyczy, połączeniu aspektów prawnych, społecznych, ekonomicznych planowanych zmian porządku prawnego Unii, aktualny i ważny także obecnie.
