Masallar Türk anlatı geleneğinde atalar ruhunun özel söyleviyle tematik içerik, karakter tahlili ve yapı unsurlarıyla insana/topluma ait bir tarihin aktarımını içerir. İnsanlık/toplum tarihi, masalın kendine özgü göstergelerinden ve ortak hafızanın değerlerinden beslenir. Ortak hafızaya ait değerler, mitsel dönemin inanış/inanç sistemiyle insanın tabiat mekânında kendini keşfedişi ve öğrenişidir. Masallar, sembolik dilin her bakımdan özel bir kullanım oluşturduğu bir türdür. Sembolik dil, yapı unsurlarının çözümlemesiyle insan merkezli bir yaşanmışlığı ortaya koyar. “Masalların Yapı Unsurlarının Çözümlemesi” tasarımıyla masal metinlerinde kodlanarak saklanan göstergelerin metnin yapı unsurları olarak oluşturduğu bağlamlar sunulmuştur. Bu çalışma tezimizin kitaplaştırılan bölümleriyle oluşan masal yolculuğumuzun üçüncü kitabı olarak hazırlanmıştır. Serinin ilk iki çalışması “Masal Kahramanlarının Tip Çözümlemesi” ve “Masalların Tematik İncelemesi” sırasıyla tezin üçüncü ve ikinci bölümlerinin genişletilmiş haliydi. Bu kitap, tezin birinci bölümünün gözden geçirilmiş ve yeni değerlendirmelerle genişletilmiş halidir. Masalların Yapı Unsurlarının Çözümlemesi adlı eser; Ön Söz ve Giriş dışında iki bölüm, Sonuç, Kaynakça ve Dizin olarak hazırlanmıştır.

Çalışmada masal metinlerinde yapı unsurlarıyla aktarılan sembolik dilin/anlamın tematik aktarımları değerlendirilmiştir. Masalların yapı ögeleri/birimleri ile insanoğlu tarafından yaratılan duygu ve düşünce evreni masal metinlerinden örneklerle somutlaştırılmıştır. İnsanın iç dünyasını bir ayna gibi yansıtan sembolik dilin çözümlemeleri yapı unsurlarıyla gösterimsel olarak tespit edilmiştir. Metin merkezli yorumla yapı birimlerinin/unsurlarının içerik göstergeleri yorumlanmıştır. “Masal, Sembolik Dil ve Anlatım/Üslup” adlı birinci bölümde “Masal, Mit ve Düzenleyici Karşıtlar” başlığında masal, mit bağlantısı ve masalın kültürel özellikleri sunulduktan sonra evrensel bir kümeleniş olan düzenleyici karşıtlık ilkesi ele alınmıştır. “Sembolik Dil” başlığında sembolik dilin tanımı, bu dilin masal metinlerinde ortaya konuluşu değerlendirilmiştir. “Anlatım, Dil ve Üslup” başlığıyla masalın anlatım, dil ve üslup özelliklerine dair tespitler ortaya konmuştur. Masala özgü anlatıcı kimliği, anlatıcının kullandığı teknikler ve üslup özellikleri ele alınmıştır. İkinci Bölüm “Masallarda Yapı Unsurları” adını taşımaktadır. Bu bölümde anlatmaya bağlı metinler arasında yer alan masalın yapı unsurlarıyla; olay örgüsü, şahıs kadrosu, zaman ve mekân üzerinden ortak kodları oluşturan sembolik değerler işlenmiştir. “Olay Örgüsü” masalın şekil ve muhteva özelliklerine bağlı olarak evrensel yolculuk temasının masal metinlerindeki işlevi bağlamıyla incelenmiştir. Maceranın aşamaları mit sistematiğini esas alan mevsimsel döngü kalıbı, arayış kalıbı ve hal kalıbına göre oluşturulmuş alt başlıklarla değerlendirilmiştir. Şahıs kadrosu işlevlerine göre kişilik bağlamıyla değerlendirilmiştir. “Zaman” başlığında masal metinlerinde zaman kavramının algılanışı ve ortaya konuşu tespit edilmiştir. “Mekân” başlığında masal dünyasının hayal-gerçek zıtlığında oluşan mekân algısı üzerine alt başlıklarla değerlendirmeler yapılmıştır. Bu çalışma bizden önceki çalışmaların yol göstericiliğiyle masalların üzerine söyleneceklerin her daim devam edeceğini göstermiştir. Masalları gerçek değeriyle okumanın zevki ve masalların içerdiği değerler başka çalışmalara ilham olacaktır. İlham perim ve bilgem; her konuda beni aydınlatan danışman hocam Doç. Dr. Ebru ŞENOCAK’a teşekkür ediyorum. Ayrıca ekolümüzün yüce bireyi hocaların hocası Prof. Dr. Esma ŞİMŞEK hocamıza katkılarından ötürü çok teşekkür ediyorum. Hiperyayın çalışanlarına ve Genel Yayın Yönetmeni Hatice BAHTİYAR’a teşekkür ediyorum. Sevgi ve sabırlarıyla yanımda olan aileme çok teşekkür ediyorum.

Masal metinlerinin bizim öykümüze dair içerdiği sırları keşfedeceğimiz nice okumalarla; onlar ermiş muradına biz çıkalım kerevetine...

Fevziye ALSAÇ

GİRİŞ

Masal: Varmış/Yokmuş Arasında

Bir toplumun kültürel kodlarının arkaik ve ilksel formu mitsel dönemlerde oluşturulan anlatılarda izlenir. İnsan ve dolayısıyla toplumlar/milletler, tecrübe ve hazza dönüşen temelinde ise kendini anlatma güdüsü yatan sanat eserleri yaratır. Edebiyat, psikoloji, felsefe vb. bilim dalları beşeri kültürü ve insan davranışlarını inceleyen bilimlerdir. Beşeri kültür ve insan davranışları ilk metinlerde saf bir içerikle sunulur. Doğa ve toplumsal olaylar hayal ve duyguları besler; hayal ve duygular içsel baskıyla sanatsal etkinliklere dönüşür. İnsan, doğadaki izlenimlerinden ve toplumsal hafızadan beslenen içsel dünyasını edebi metinlerde kurgular. Güzelliğe dönüşen haz ve ortak paylaşımlar edebi eserlerin doğuş nedenidir. Anonim edebiyat, toplumun/nesillerin kültürel ögelerle ebedileştirdiği sözlü veya yazılı ortak tecrübe, düşünüş ve hissiyatla yaratılan bin yılların paylaşımıdır. İçinde yaşadığı doğa ve toplum; anonim kültürün yaratıcısı olan halkın, ilham kaynağıdır. Masal metinlerinde kurmaca gerçeklik insana özgü tema, zengin bir şahıs kadrosu ve sembolik dil ifadeleriyle sunulur. Masalların çağları aşan zaman ve mekân ötesi kodları, insana her daim hitap eden evrensel temalarla sağlanır. Masalın girişinde tekerlemelerle sunulan bu ezeli ifade masalın içerdiği kurmaca evrenin düzenini ve yapısını gösterir.