Bu çalışma, ilk olarak 2009 yılında Doğu Akdeniz Üniversitesi

Lisansüstü Eğitim Öğretim ve Araştırma Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı

Ana Bilim Dalına yüksek lisans tezi olarak sunulmuştur. Sonrasında

orijinal nüshaların eklenmesiyle yeniden düzenlemeler yapılmış ve

bu çalışmanın kitap olarak literatüre kazandırılması hedeflenmiştir.

İslam kültüründe belâgat ve benzeri çoğu çalışma gibi, sözlük

çalışmaları da, okunacak Arapça eserleri çözümlemeyi kolaylaştıracak,

doğru anlamayı sağlayacaktır. Bu bağlamda Türk kültür tarihi içerisinde,

özellikle Osmanlı hayatında manzum sözlük yazımı ilk olarak

Ferişteoğlu Lugati ile karşımıza çıkmaktadır. Manzum sözlük yazma

geleneğinin, sonraki yüzyıllarda daha farklı biçimlerde kendini gösterdiğini,

Ferişteoğlu Lugatine nazire olarak yazılmış olduğu anlaşılan

Sübha-i Sıbyân adlı eser örneğinde görmekteyiz. Gerek Ferişteoğlu

Lugati, gerekse Sübha-i Sıbyân adlı eserlerin kelime kadrosunu, İslam

dininin temel kaynağı olan Kur’ān’ın oluşturduğunu belirtmeliyiz.

Osmanlı Kültür hayatı içerisinde, 18. yüzyılda başlayıp, 19. yüzyıla

kadar devam eden süreçte, eğitim hayatının vazgeçilmezleri arasında

bulunan bu sözlüklerin, çocuklar için hazırlanmış Arapça-Türkçe

manzum sözlük kategorisi içerisinde yer aldığını özellikle belirtmek

gerekir. Her ne kadar bu eser, Arapça-Türkçe manzum sözlük kategorisi

içerisinde yer alsa da, içerisinde yer yer Türkçe-Arapça biçimlere de

rastlandığı görülmektedir. Sıbyân mekteplerinde öğretilen derslere

ilâveten okutulan bu manzum sözlüklerdeki temel amacın, çocukların

sözcükleri daha kolay ezberlemeleri, öğretilmek istenenin hafızada

daha kolay kalabilmesini sağlamak olduğu, bunun için de ahenkli

bir söyleyişin tercih edilerek ses, kafiye ve anlam özelliklerinden

faydalanıldığı anlaşılmaktadır. Kur’ān’ın doğru okunup, belleğe daha

kolay yerleşmesi için yazıldığı anlaşılan bu tip manzum sözlüklerde, kutsal kitabın okunması sırasında dilin doğru, etkili, güzel, sanatlı

kullanımının önemini ortaya koymak diğer amaçlar arasındadır.

Bu çalışma ile Türk kültür tarihi içerisinde, Osmanlı eğitim hayatında

önemli bir yere sahip olan ve Türkiye’de 60’ı aşkın nüshası

bulunan Sübha-i Sıbyân’ın Kıbrıs nüshaları ele alınıp transkripsiyonlu

metni ortaya konmuş ve dil açısından incelenmiştir.

Bazı kaynaklara ulaşılamaması nedeniyle çalışmamızda birtakım

eksikliklerin olabileceği muhakkaktır. Bu sebeple hata ve eksikliklerimizi

kabul edip “dâmen-i afv ile setr” edilmesini beklemeden,

çalışmamızı olgunlaştıracak eleştirileri saygıyla karşılarız.

Çalışmam sırasında konu tespitinden başlayıp sonuca ulaşıncaya

kadar geçen evrede, öngörü ve tecrübeleriyle beni yönlendiren;

görüş, öneri ilgi ve desteğini hiçbir zaman esirgemeyen saygıdeğer

hocam, danışmanım Yrd. Doç. Dr. Gülseren TOR’a emeklerinden

ötürü teşekkürlerim sonsuzdur.

Özellikle; eğitim-öğretim hayatımın her safhasında; fikir, görüş,

öneri ve kaynak eser paylaşımından dolayı Doç. Dr. Osman ERCİYAS

hocama hususî sevgi, saygı ve şükranlarımı iletiyorum.

Son olarak; eğitim hayatımın tümünde maddi, manevi yardım ve

desteklerini esirgemeyen, çok değerli annem, babam, kardeşlerim,

dayım ve ailesine teşekkürlerimi, sevgi ve saygılarımı arz ederim.

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti,

Nisan 2019

Kemal BAŞ