ÖN SÖZ

Anadolu sahasında Türkçenin yazı dili haline gelmesi ve Oğuz Türkçesi ile ilk eserlerin verilmesi Beylikler döneminde gerçekleşmiştir. Bu dönemde önemli bir tercüme faaliyeti başlamış, Oğuz/Türkmen beylerinin teşvikiyle birçok Arapça ve Farsça eser Türkçeye tercüme edilmiştir. Bunlardan birisi de pek çok dile çevrilen, dünya ve Türk edebiyatlarını etkileyen Kelile ve Dimne kitabıdır. 14. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar Doğu ve Batı Türkçesine yapılmış tercümeler arasında Kul Mesud tarafından yapılmış ve Aydınoğlu Umur Bey’e (1309-1348) sunulmuş Kitab-ı Kelile ve Dimne gerek Türkçeye yapılmış ilk tercüme olması gerekse de içerdiği dil malzemesi açısından büyük önem taşımaktadır. 

Bu çalışmada Süleymaniye Kütüphanesi Laleli Bölümünde 1897 numarada kayıtlı Kitab-ı Kelile ve Dimne adlı yazma eser ele alınmıştır. Eser, harekeli nesihle yazılmış olup 232 varaktan oluşmaktadır. Yazma, 21 Rebiü’l-evvel 895 (12 Şubat 1490) tarihinde İsmail ibni Muhammed ibni Kulaguz tarafından istinsah edilmiştir.

Bütün kaynaklarda kitabın adı “Kelile ve Dimne Tercümesi” olarak geçmektedir. Bu adlandırmanın sebebi yazmanın kapağından sonraki boş sayfaya muhtemelen kütüphane kaydı sırasında özensiz bir şekilde yazılmış “Kelile ve Dimne Tercümesi” kaydıdır. Oysa 1a sayfasında kitabın adı “Kitâb-ı Kelîle ve Dimne” olarak yazılmıştır. Metin içinde de 4a/5, 8b/4, 9a/4, 22b/13, 216b/3, 217a/12 sayfalarında kitaptan “Kelîle ve Dimne Kitâbı” olarak bahsedilmektedir.

Çalışma Giriş, Metin ve Dizin’den oluşmaktadır. Giriş bölümünde Kelile ve Dimne eseri ve üzerine yapılmış araştırmalar hakkında kısa tarihi bilgi, Laleli Nüshası hakkında bilgi verilmiş ve eserin Türk Dili açısından öneminden bahsedilmiştir. Metin bölümünde geleneksel yöntem kullanılarak eserin çeviri yazı metni oluşturulmuş; Dizin bölümünde ise kelimelerin anlamları verilerek metin içinde geçtikleri sayfa ve satır numaraları gösterilmiştir. Bu bölüme ayrıca Özel Adlar Dizini de eklenmiştir.

Eski Anadolu Türkçesinin en güzel nesir örneklerinden biri olan bu eser daha önce hiç yayımlanmamıştır. 

Sade ve anlaşılır bir dille yazılmış olan Kitab-ı Kelile ve Dimne’de bulunan kelimelerin büyük kısmı Köktürk, Eski Uygur ve Karahanlı döneminde şekillenen söz varlığımıza dayanmaktadır. Anadolu’da bu kelimelerin bir kısmı fonetik değişimlere uğramış (t >d, k >g, b >v vs.), anlam değişmiş veya bir süre sonra kullanımdan kalkarak yerine Oğuzca şekilleri gelmiştir. Ayrıca eski kök ve gövdelere getirilen eklerle yeni kelimeler oluşturulmuş, konuşma dilindeki eş ve zıt anlamlı kelimeler, deyimler, ikilemeler yazı diline aktarılmıştır. Arapça ve Farsça kelimelere de Türkçe ekler ve yardımcı fiiller getirilerek kelime hazinesinin genişletilmesine gidilmiştir. Eserde, Tarama Sözlüğü’nde bulunmayan pek çok yalın ve türemiş kelime de bulunmaktadır.

 Eser, Üniversitelerin Türk Dili ve Edebiyatı Bölümlerinde “Eski Anadolu Türkçesi” dersi alan lisans ve lisansüstü öğrencileri ve bu alanda araştırma yapan bilim insanları için değerli bir kaynak niteliğindedir.

 Çalışma esnasında özellikle metin ve dizinle ilgili teknik konularda yardımlarını esirgemeyen Dr. Erol Çelik’e, Dr. Nilüfer Karadavut’a, Dr. Öğr. Üyesi Cihan Doğan’a, Dr. Öğr. Üyesi Harun Kaya’ya, Doç. Dr. Ali İhsan Yapıcı’ya teşekkür ederim. Ayrıca kitabın yayımlanması sürecinde bana destek olan Dr. Öner Kabasakal, Doç. Dr. Fahri Atasoy ve Net Kitaplık Yayıncılık çalışanlarına şükranlarımı sunarım.